Chấn thương mắt có mấy dạng? Hướng dẫn xử lý ban đầu

---

Chấn thương mắt là gì?

Chấn thương vùng mắt là tình trạng thương tổn tại mắt hay vùng da xung quanh mắt do nhiều nguyên nhân cơ học, lý hoá học khác nhau cấu thành lên. Phần lớn các chấn thương mắt thường gặp xảy ra ở mí mắt, lệ bộ, bề mặt nhãn cầu do bị va đập mạnh, đụng dập hoặc do một vết thương hở nào đó.

Cấp độ

Chấn thương mắt gây ra những tổn thương có thể dao động từ cấp độ nhẹ chỉ như bụi bay vào mắt cho đến những cấp độ nghiêm trọng hơn là suy giảm thị lực, nặng nhất là mất thị lực vĩnh viễn hoặc hỏng toàn bộ phải loại bỏ vùng mắt. Thường có 3 cấp độ chấn thương phổ biến:

• Chấn thương phần phụ: Là những thương tổn ở phần bảo vệ bên ngoài của mắt như mi mắt trên, dưới, lệ đạo…
• Chấn thương bên trong nhãn cầu: Là những chấn thương ở bên trong mắt như ở giác mạc hay kết mạc.
• Chấn thương cả 2: mắt gặp phải thương tổn ở cả phần chính phía bên trong mắt và phần phụ của mắt.

Thương tổn do chấn thương mắt gây ra thường diễn biến rất phức tạp, nó có thể để lại nhiều di chứng nặng nề cho mắt và tỷ lệ mù loà vĩnh viễn rất cao.

Nguyên nhân

Chấn thương mắt có thể xảy ra bất ngờ trong nhiều hoàn cảnh khác nhau và có tới 70% trường hợp thường gặp do những tai nạn trong sinh hoạt, cuộc sống hàng ngày. Còn lại 25% do tai nạn trong lao động, 10% do các tai nạn khác. Một số dạng chấn thương mắt thường gặp đi kèm một số đặc điểm như:

• Do tai nạn trong sinh hoạt: Mắt chúng ta thường gặp phải thương tổn khi tham gia chơi các môn thể thao, vận động mạnh, lứa tuổi học sinh hiếu đọng nên những tai nạn ở mắt thường gặp ở trường học, tai nạn giao thông, va đập…
• Do tai nạn trong công nghiệp:  Thương tổn ở mắt thường xảy ra do những mảnh kim loại bị văng từ máy móc có gia tốc lớn như máy phay, máy mài, máy cưa… vô tình bắn vào mắt khiến mắt bị thương tổn do có dị vật trong nhãn cầu.
• Do tai nạn trong nông nghiệp: Chấn thương ở mắt thường có đặc điểm nghiêm trọng hơn do các tác nhân gây hại thường nhiễm đất bẩn hoặc phân của các loại vật nuôi như: Hàng rào thép gai, lưỡi liềm, quốc, dầm, lưỡi hái…, thường gây ra tình trạng nhiễm khuẩn ở mắt, nguy hại nhất là trực khuẩn mủ xanh.
• Do hoả khí: Tuy đây là loại chấn thương ít gặp ở mắt nhưng thường diễn biến phức tạp và đa phần lại xảy ra ở cả 2 mắt của người bệnh cấu thành nguy cơ nhiễm trùng cao ở mắt đi kèm với nhiều thương tổn, nhiễm trùng ở toàn thân.

Các loại chấn thương mắt thường gặp

Chấn thương mắt vốn là tình trạng phức tạp nên việc phân loại cũng gặp nhiều khó khăn. Các chuyên gia thường phân loại các thương tổn ở mắt này theo cơ chế hoặc theo vị trí mắt bị thương tổn. Cụ thể:

Phân loại theo cơ chế

Trong phân loại theo cơ chế chấn thương ở mắt lại được chia ra làm 3 loại khác nhau:

• Đụng dập gây chấn thương mắt: Mắt bị va đập mạnh hay bị một vật nào đó đập vào mắt với gia tốc lớn gây đụng dập. Lúc này bị sưng vùng da quanh mắt có thể đi kèm với tình trạng chảy máu mắt, rách các tổ chức quanh mắt hoặc bên trong mắt. Chấn thương đụng dập có thể làm thay đổi áp lực bên trong mắt cùng kết cấu tổ chức ở vị trí bị nứt. Rách thường xảy ra ở các điểm yếu nhất trên mắt hoặc nằm đối diện với vị trí bị tác động trực tiếp.
• Bỏng mắt: Đây là một trong những thương tổn nặng nề ở mắt thường gặp do bị bỏng hoá chất, nhiệt, keo dán… vô tình bắn vào mắt. Thường bỏng mắt do hoá chất sẽ để lại những thương tổn nặng nề nhất ở cả phần ngoài và phần bên trong mắt. Bỏng mắt cấp độ nhẹ có thể gây suy giảm thị lực, cấp độ nặng là mù loà vĩnh viễn hoặc thậm chí phải khoét bỏ toàn bộ mắt để bảo vệ các bộ phận xung quanh.
• Xuyên thủng gây chấn thương mắt: Đây là loại chấn thương do có vật sắc nhọn như dao, kéo, đũa, mảnh vỡ thuỷ tinh, đất, đá… xuyên vào mắt với gia tốc lớn gây chảy máu, đứt, rách ở vị trí bị tác động. Tuỳ vào vị trí bị thương tổn, chấn thương mắt xuyên thủng có thể gây rách da mí mắt, đứt đường dẫn nước mắt, rách giác mạc, rách kết mạc, vỡ thuỷ tinh thể… Nếu vết thương xuyên hết các mô trong mắt sẽ gọi là tổn thương xuyên thấu.

Tuỳ vào các tác nhân nguy hại gây tổn thương mắt để nhận biết chúng còn tồn tại ở bên trong mô tổ chức của mắt hay không. Việc điều trị những loại chấn thương này thường rất phức tạp. Đa phần mắt bị chấn thương nặng thường không thể hồi phục được thị lực như ban đầu, mọi can thiệp chỉ giúp giữ lại phần thị lực còn lại mà thôi.

Phân loại theo vị trí chấn thương

Các chuyên gia thường căn cứ vào vị trí giải phẫu ở mắt để phân loại các thương tổn. Thông thường có 2 loại chính như sau:

• Chấn thương các phần phụ: Bao gồm những thương tổn ở vùng da xung quanh mắt, mi mắt, xương hốc mắt, mạch máu… Tổn thương phần phụ mắt tuỳ vào vị trí thương tổn sẽ gây ảnh hưởng đến thị lực cũng như thâm rmyx trên khuôn mặt của bệnh nhân. Dạng chấn thương này thường phổ biến hơn chấn thương nhãn cầu và đi kèm với những chấn thương khác ở mặt và đầu.
• Chấn thương ở trong nhãn cầu: Bao gồm các thương tổn ở lớp vỏ của nhãn cầu cùng những thành phần khác bên trong nhãn cầu. Tất cả đều là những thương tổn nặng vì nhãn cầu vốn là cơ quan thụ cảm thị giác, cấu trúc thường phức tạp nên khi không may gặp phải tổn thương dễ để lại những di chứng nặng nề, ảnh hưởng đến thị giác, chức năng của mắt.

Biến chứng của chấn thương mắt

Cùng với những biểu hiện sưng mắt, đau nhức mắt, đỏ mắt, tiết dịch nhiều… khi gặp chấn thương ở mắt sẽ gây ra nhiều biến chứng với những cấp độ khác nhau. Một số biến chứng thường gặp bao gồm:

1. Bỏng mắt

Biến chứng này thường xảy ra do hoá chất như axit mạnh hay kiềm có tính ăn mòn cao vô tình bắn vào mắt gây ra bỏng mắt đi kèm với nhiều hậu quả nghiêm trọng khác cùng những thương tổn vĩnh viễn cho mắt. Các loại axit hay kiềm phổ biến trong cuộc sống như: Chất tẩy rửa mạnh, amoniac, tay dính hoá chất vô tình đưa lên dụi mắt, thuốc phun, xịt diệt côn trùng, xịt tóc, xịt hơi cay…

2. Xuất huyết dưới kết mạc

Đây là biến chứng bị tụ máu ở phần lòng trắng của mắt. Kết mạc của chúng ta vốn là một màng mỏng, trong suốt bao phủ bề mặt nhãn cầu. Xuất huyết dưới kết mạc đôi khi cũng có thể tự phát do nhiều nguyên nhân khác nhau, không hẳn có liên quan đến chấn thương ở mắt hay có thể dựa vào biến chứng này để đánh giá các thương tổn xảy ra ở mắt.

3. Xước giác mạc

Biến chứng trầy xước giác mạc này có thể do một món đồ chơi, đeo kính áp tròng sai cách, vật nhọn kim loại, móng tay… Vô tình đâm hay sượt qua mắt gây trầy, xước. Biến chứng này có thể gặp phải ngay ở thói quen dụi mắt của chúng ta, tưởng chừng như đơn giản nhưng có thể tạo môi trường thuận lợi để vi khuẩn xâm nhập vào mắt gây viêm nhiễm.

4. Viêm mống mắt

Mống mắt là bộ phận có màu sắc ở mắt và nó tập trung các cơ giữ chức năng kiểm soát ánh sáng đi vào mắt qua đồng tử. Viêm mống mắt thường khiến cho mắt của chúng ta bị đau và nhạy cảm với ánh sáng, những cơn đau thường kéo dài, đau xung quanh hoặc đau sâu bên trong mắt. Biến chứng này thường xảy ra khi chúng ta bị một đòn đánh mạnh vào mắt như nắm đấm, gậy…

5. Rách mí mắt hoặc kết mạc

Biến chứng này thường phổ biến với những bệnh nhân bị một vật sắc nhọn quệt, đâm vào mắt hoặc sau khi ngã, mắt bị va đập mạnh. Rách kết mạc thường khiến cho người bệnh cảm thấy cộm, xốn trong mắt, đau nhức mắt đi kèm mẩn đỏ.

6. Chấn thương ở nhãn cầu và hốc mắt

Những chấn thương này thường do tác động của một lực rất mạnh đánh thẳng vào mắt của người bệnh và các vùng da xung quanh mắt. Tuỳ vào cấp độ có thể khiến mắt bị xuất huyết tiền phòng hoặc nặng hơn là gãy xương ổ mắt. Những thương tổn nặng nề này cần được đi cấp cứu ngay.

7. Vỡ sàn ổ mắt

Biến chứng vỡ sàn ổ mắt thường xuất hiện với các dấu hiệu đặc trưng như: Đau mắt nhất là khi chuyển động mắt, song thị, mắt sưng húp, sưng đỏ, bầm tím vùng da quanh mắt. Xuất huyết máu có thể tích tụ lại ở mí mắt khiến vùng quanh mắt bị tím đen. Cần phải phát hiện và điều trị sớm, tránh nguy cơ di chứng ảnh hưởng tới chức năng của mắt và thẩm mỹ cho bệnh nhân. 

8. Kẹt dị vật trong nhãn cầu

Dị vật vô tình bay vào mắt có thể nằm trên giác mạc hay nằm xung quanh mắt mà không thâm nhập vào sâu bên trong mắt. Tuy nhiên có những trường hợp dị vật với gia tốc mạnh sẽ thâm nhập vào trong mắt, kẹt lại phía bên trong của nhãn cầu Biến chứng này khiến cho mắt đau nhiều, giảm thị lực, nước mắt chảy không kiểm soát… Người bệnh cần đi cấp cứu nhanh để loại bỏ dị vật ra khỏi mắt.

9. Viêm giác mạc

Chấn thương ở mắt này đa phần do tia cực tím gây ra. Những người làm việc trong môi trường đặc thù, thường xuyên phải tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, tia hàn, xì… khiến cho mắt bị đau, nhạy cảm khi gặp ánh sáng, đỏ mắt, cộm, xốn như có dị vật bên trong mắt. Thông thường viêm giác mạc do tia cực tím sẽ không xuất hiện ngay, và khoảng vài giờ sau nó mới xuất hiện.

Cách xử lý chấn thương mắt ban đầu

Cách xử lý ban đầu khi vô tình bị chấn thương ở mắt rất quan trọng. Thực hiện sai cách có thể khiến những thương tổn ở mắt trở nên nghiêm trọng hơn, kéo theo nhiều biến chứng nguy hiểm gây mất thị lực vĩnh viễn. Vì vậy bạn cần nắm được cách xử lý đúng đắn cho từng loại chấn thương để tránh làm tình trạng thêm nghiêm trọng và giúp cho các bước xử lý tiếp theo từ chuyên gia được thuận lợi, giúp mắt phục hồi tốt hơn.

Tuỳ từng trường hợp chấn thương mắt khác nhau sẽ có các xử lý khác nhau, cụ thể:

Xử lý thương tổn phần phụ

Các thương tổn ở phần phụ mắt như: Mi mắt, tuyến lệ, hốc mắt nếu là do đụng dập gây bầm tím, tụ máu vùng da quanh mắt bạn cần dùng băng gạc y tế để che mắt lại rồi nhanh chóng đến các cơ sở y tế chuyên nhãn khoa gần nhất để khám mắt và được xử trí kịp thời.

Nếu là dạng chấn thương đâm xuyên vào các phần phụ mắt có thể gây rách, chảy máu ở mắt nên cần cầm máu ngay bằng một số loại thuốc cầm máu thông dụng không kê đơn. Sau đó nhanh chóng bằng mắt lại và tới ngay cơ sở y tế chuyên nhãn khoa để khâu vết thương ở mắt.

Xử lý thương tổn trong nhãn cầu

Thương tổn trong nhãn cầu bao gồm những tổn thương ở lòng đen và phần lòng trắng mắt. Với những dị vật nhỏ vô tình lọt vào mắt, lúc này bạn cần tránh dụi mắt, mọi tác động có thể khiến cho dị vật ghim sâu hơn vào trong mắt và làm trầy xước giác mạc mắt. Lúc này bạn hãy lấy một ly nước sạch và chớp mắt vào đó để dị vật trôi ra ngoài. Nếu tình trạng không thuyên giảm hãy tới ngay bệnh viện để bác sĩ can thiệp lấy dị vật ra ngoài.

Với những bệnh nhân bị dị vật xuyên thủng trong mắt đi kèm với những dấu hiệu tiết dịch nhầy, nhớt bất thường và máu, lúc này bạn cần lập tức băng ngay mắt lại không cố tác động để lấy dị vật ra ngoài. Nhanh chóng tới các bệnh viện mắt gần nhất để được xử lý kịp thời, bảo tồn thị lực.

Xử lý bỏng mắt

Bỏng mắt dù bắt nguồn từ bất cứ nguyên nhân gì cũng cần phải rửa mắt ngay lập tức với nước sạch có sẵn. Vệ sinh vùng mắt càng nhiều càng tốt. Ngoại lệ với trường hợp bỏng mắt do vôi sống, người bệnh cần phải loại bỏ hết vôi khỏi mắt rồi mới tiến hành rửa mắt vì vôi sống khi gặp nước sẽ sôi lên khiến bỏng mắt càng thêm nặng.

Sau khi làm sạch mắt, bạn cần dùng gạc y tế băng mắt lại và nhanh chóng tới các bệnh viện mắt để được cấp cứu. Tuyệt đối không được chậm trễ đối với thương tổn nặng nề này vì bất cứ nguyên do nào.

Chú ý: Tất cả các thao tác băng mắt cần phải được thực hiện nhẹ nhàng, cẩn thận, không cố gắng ép chặt mắt vì tác động mạnh với những thương tổn sâu bên trong có thể khiến cho tổ chức trong mắt bị phòi ra ngoài. Có thể dùng gạc hoặc thay thế bằng khiên che có lỗ sẽ tốt cho mắt hơn, luôn nhớ cần phải nhẹ tay.

Biện pháp giúp phòng ngừa chấn thương mắt

Việc điều trị các chấn thương vùng mắt thường vô cùng phức tạp, tốn kém chi phí và mất nhiều thời gian. Đa phần những chấn thương nặng ở vùng mắt thường không thể lấy lại thị lực như cũ, mọi can thiệp chỉ giúp giữ phần thị lực còn lại. Vì vậy cần có những biện pháp giúp hạn chế tối đa các chấn thương ở mắt, bảo vệ mắt chính là những biện pháp thiết thực nhất:

• Đeo kính khi ra ngoài: Sử dụng kính khi ra ngoài giúp bảo vệ mắt tránh khỏi tia cực tím từ mặt trời cũng như các tác nhân gây hại từ môi trường, ngăn cản vật lạ bất ngờ bay vào mắt.
• Bảo hộ đầy đủ: Với những người làm việc trong môi trường đặc thù tiếp xúc nhiều với hoá chất, các tia bức xạ, mạt kim loại… cần dùng đồ bảo hộ, đeo kính bảo hộ đầy đủ để hạn chế tối đa nguy cơ chấn thương mắt do dị vật vô tình bắn vào.
• Chọn hoá chất gia dụng an toàn: Cân nhắc lựa chọn các loại hoá chất tẩy rửa phù hợp, ít độc tính và không gây nhiều sát thương. Nên đeo găng tay khi tiếp xúc với các loại hoá chất này và vệ sinh tay thật sạch sau khi tiếp xúc.
• Sử dụng kính áp tròng đúng cách: Không đeo kính áp tròng qua đêm, vệ sinh kính đúng cách, sử dụng đúng thời hạn cho phép.. để ngăn ngừa các nguy cơ gây thương tổn ở mắt.

Đôi mắt là bộ phận nhạy cảm nhất cơ thể và dễ gặp phải thương tổn. Chấn thương mắt nặng có thể gây suy giảm thị lực, ảnh hưởng đến sinh hoạt, cuộc sống hàng ngày hoặc mất thị lực vĩnh viễn. Vì vậy cần bảo vệ mắt và chăm sóc mắt thường xuyên. Duy trì thói quen khám mắt định kỳ hàng năm để bảo vệ sức khoẻ đôi mắt cũng như phát hiện sớm các bệnh lý ở mắt để có biện pháp khắc phục kịp thời, bảo vệ thị lực.

Tóm lại, trên đây là những thông tin tổng quát về tình trạng chấn thương mắt thường bất ngờ xảy ra trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Hy vọng bài viết sẽ mang lại cho bạn nhiều thông tin hữu ích. Hãy chia sẻ rộng rãi với người thân, bạn bè để cùng trang bị cho mình những kiến thức quan trọng trong cuộc sống bạn nhé!